Geschiedenis spoorwegen
in en om
Roosendaal
 
Niets uit deze website mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt, door middel van kopie, op digitale of welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van auteur en/of webmaster.
 
 
 

De (polygonale) locomotievenloods te Roosendaal

 
De 'polygonale' of 'ronde' locomotievenloods in Roosendaal werd in 1961 afgebroken. De rechthoekige loods met wagenwerkplaats bestaat echter nog steeds, al hing het voortbestaan in 2004, toen Roosendaal zich mocht verheugen om 150 jaar het knooppunt te zijn van het spoorwegnet in West-Brabant, aan een zijden draad. Een soortgelijke loods in een vakwerkconstructie van steen, ijzeren spanten en glas had de 'polygonale' of 'ronde' locomotievenloods. Alleen in Weert stond tot 1993 een dergelijke locomotievenloods, waarvan ook enkele plaatjes zijn opgenomen.
 
 
Uit het verleden van de loods in Weert zijn slechts weinig foto's bekend. Alleen als er op de sportvelden ten zuiden van het gebouw een manifestatie of een voetbalwedstrijd belangstelling kreeg van een persfotograaf, dan gebeurde het wel eens dat de loods op de achtergrond in beeld kwam. De schoorsteen was bedoeld om de in de loods uitgestoten rook van de stoomlocomotieven centraal af te voeren. Andere loodsen van hetzelfde type hadden minimaal twee rookpijpen per locomotief op het dak. Foto uit circa 1915.
 
 
In tegenstelling tot de loods in Weert die in 1914 in gebruik werd genomen, had de Roosendaalse loods geen centrale afvoer van de rook via een hoge schoorsteen. Foto uit 1907, kort na de oplevering.
 
 
De afvoer van rook gebeurde uitsluitend via kappen boven elk spoor, zowel voor als achter. Aldus hingen er in de loods zestien zware rookkappen, vooral bestaand uit asbesthoudend materiaal. Een beeld vanaf de oostzijde van de loods in westelijke richting met links de openstaande toegangsdeuren. Foto uit 1907, kort na de oplevering.
 
 
Een beeld vanaf de westzijde van de loods in oostelijke richting met rechts de gesloten toegangsdeuren. Foto uit circa 1913.
 
 
De loodsen in Baarle-Nassau (grens), Roosendaal, Weert, Susteren en Eindhoven hadden elk een diepte van 22 meter, zodat er plaats was voor het dagelijks onderhoud, het wekelijkse ketelwassen en kleine herstellingen van kleine tot hele grote locomotieven van de toenmalige 'Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen' (SS), later opgegaan in 'Nederlandsche Spoorwegen' (NS). De draaischijf ervoor werd steeds uitgerust met een stootrand, zodat een locomotief bij een onjuiste stand niet in de put van de draaischijf terecht kwam, waardoor geen enkele machine meer in of uit de loods kon rijden. Foto uit 1907, kort na de oplevering.
 
 
Op de tekening van een gedeelte van het Roosendaalse spoorwegemplacement is de plaats van de polygonale locomotievenloods goed te zien. Het was een voor die tijd zeer vooruitstrevende outillage van een tractiedepot. Nog geen kwart eeuw later brachten de ervaringen in het dagelijkse spoorwegbedrijf een totale herindeling van het hele terrein teweeg.
 
 
Vanuit het seinhuis D had je in vroegere jaren een uitstekend gezicht op het Roosendaalse tractiedepot, vergelijk de tekening. Links stond de polygonale locomotievenloods (met 8 standen), vervolgens het tractiegebouw, de rechthoekige locomotievenloods (met 18 standen) en wagenwerkplaats en uiterst rechts de locomotievenloods van de vroegere HIJSM. Helemaal links staat een gebouwtje met privaten en waterplaatsen. Foto uit circa 1920, om 10.40 uur, waaruit blijkt dat de sporensituatie op het tractieterrein inmiddels al gewijzigd is ten opzichte van situatie in 1909.
 
 
Vanuit het seinhuis D had je in vroegere jaren een uitstekend gezicht op het Roosendaalse tractiedepot, vergelijk de tekening. Links stond de polygonale locomotievenloods (met 8 standen), vervolgens het tractiegebouw, de rechthoekige locomotievenloods (met 18 standen) en wagenwerkplaats en uiterst rechts de locomotievenloods van de vroegere HIJSM. Helemaal links staat een gebouwtje met privaten en waterplaatsen en verderop een takkenbossenloods. Foto uit circa 1930, waaruit blijkt dat de sporensituatie op het tractieterrein weer anders is dan rond 1920. Foto uit circa 1930, kort voor de algehele herinrichting van het tractieterrein.
 
Overigens waren er van de 74 locomotievenloodsen in 1921 twintig jaar later nog maar 21 in gebruik. Zo snel ging in de jaren dertig het 'ontstomen' van het spoorwegnet en het sluiten van allerlei baanvakken en complete lijnen. Overgebleven tractiedepots moesten in die crisisjaren dan ook veel efficienter in geld en in tijd gaan werken.
 
Niet langer was het seinhuis D in Roosendaal na 1931 bezig met een centrale bediening van wissels en seinen op het tractieterrein, maar moest een andere ligging van de sporen met 'verende wissels' zorgen voor het vereenvoudigen van de locomotiefbewegingen op het tractiedepot. Een centraal 'kolenpark' met hijskraan en asputten diende voortaan voor een zo snel mogelijke afhandeling van het 'restaureren' van de locomotieven. Eigenlijk bleven toen alleen nog de loodsen, werkplaatsen en tractiegebouw (met dienst- en kantoorlokalen, douches en kleedruimten) uit 1907 intact. Het seinhuis D werd in 1937 afgebroken.
 
In totaal werden er vijf representanten van dit type polygonale locomotievenloods in Nederland gebouwd naar ontwerp van architect G.W. van Heukelom. Dat waren:
1906 - Baarle Nassau (grens), 6 vakken met een spoor + 1 vak met dienstlokalen (links), gesloopt omstreeks 1940.
1907 - Roosendaal, 8 vakken met een spoor + 1 vak met dienstlokalen (rechts), gesloopt in 1961.
1914 - Weert, 5 vakken met een spoor + aanbouw met dienstlokalen (links), gesloopt circa 1993.
1924 - Susteren, 4 vakken met een spoor + aanbouw met dienstlokalen (links), gesloopt in 1961.
1914 - Eindhoven, 9 vakken met een spoor + 1 vak met dienstlokalen, in 1923 uitgebreid tot 20 vakken met een spoor.
 
 
Zowel in Baarle Nassau (grens) als in Roosendaal ontsnapte de rook van de locomotieven via rookkappen boven elk spoor. In Weert, Eindhoven en Susteren gebeurde echter dat via de natuurlijke trek van een hoge schoorsteen, in Eindhoven zelfs twee stuks. Een fotograaf met een speciale camera, voorzien van een horizontaal draaibare lens en verdere uitrusting legde rond 1935 de situatie in Eindhoven vast, waar bijna twintig locomotieven vóór de loods stonden. Helaas had hij zijn camera niet in alle richtingen horizontaal staan...!
 
 
Een plaatje van opzij laat slechts acht 'vakken' zien en een schoorsteen. In werkelijkheid was de locomotievenloods dus 2,5 maal zo groot. Foto uit circa 1930.
 
 
Een plaatje van opzij brengt de achterzijde van de loods met de twee schoorstenen in beeld. De loods moest al in de jaren vijftig plaats maken voor het 'hoogspoor' in de Lichtstad. Tegelijkertijd kwam ook de 'ontstoming' van het spoorwegbedrijf in zicht.
Maar de spanten van de loods werden hergebruikt in de toen nieuw te bouwen en nog steeds bestaande 'lijnwerkplaats' voor het diesel-elektrische en het elektrische tractiematerieel.
 
 
De tegenhangers van Eindhoven stonden in Weert en in Susteren. Slechts die in Weert haalde de tijd, waarin Monumentenzorg en andere organisaties oog begonnen te krijgen voor het behoud van gebouwen van na 1900. Helaas heeft dat niet mogen helpen om ook de laatst overgebleven loods van dit type in Weert te behouden. Foto van 12 mei 1988. De schoorsteen was toen al lang naar beneden gehaald.
 
 
Een beeld van de noordzijde van het complex in Weert met op de achtergrond de woning voor de toenmalige depotchef. De foto is gemaakt op 24 augustus 1975.
 
 
De woning voor de opzichter van de Dienst Weg & Werken van de NS in Roosendaal was (en is) nagenoeg identiek aan die voor de toenmalige depotchef in Weert. De foto is gemaakt op 10 maart 1993.
 
 
De gevel aan de zuidzijde van de loods in Weert was identiek aan de gevel aan de westzijde in Roosendaal. Foto van 12 mei 1988.
 
 

Links een kijkje op de gevel aan de westzijde in Roosendaal. Rechts een kijkje op de gevel aan de oostzijde in Roosendaal. Omdat in Roosendaal aan de oostzijde dienstlokalen (zoals een werkplaatsje) waren gesitueerd, moesten hier meer ramen worden geplaatst ten koste van een spant. Foto's uit 1907, kort na de oplevering van de bouw.
 
 
Nog een kijkje op de gevel aan de zuidzijde in Weert, identiek aan de gevel aan de westzijde te Roosendaal. De foto is gemaakt op 24 augustus 1975.
 
 
De achtergevel aan van de loods in Weert was identiek aan die in Roosendaal. Zowel voor- als achtergevel knikten bij elke spant iets naar binnen, vandaar ook de juiste benaming 'polygonale loods' in plaats van het niet juiste 'ronde loods'. Foto van 12 mei 1988.
 
 
De Roosendaalse machinist L.H. van de Weele maakte omstreeks 1955 nog een fraaie opname van de 'polygonale loods', waarvan maar liefst zes van de acht sporen bezet zijn met locomotieven, meest van de serie NS 3700.